Dla bardziej zainteresowanych w/w wydawnictwami jeszcze krótka garść informacji historycznych dotyczących 800-lecia parafii p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Tczewie .

Przed 1250 r. tczewska parafia była filią kościoła w Gorzędzieju mająca mały kościółek drewniany, który spalił się podczas napaści Prusaków na Tczew w 1224 r. Na pewno, kiedy książę pomorski, Sambor II nadawał w 1260 r. prawa miejskie średniowiecznej osadzie o nazwie Tczew, istniała już w niej parafia tczewska. Pierwszym historycznym proboszczem tczewskiej Fary był ksiądz (pleban) o imieniu Jan. O pierwszym plebanie tczewskim możemy przeczytać w dokumentach z 1258 r. gdzie występuje jako świadek nadania wsi Pogódki zakonnikom cysterskim sprowadzonym z Doberanu przez księcia Sambora II oraz w 1260 r. gdzie uczestniczy w akcie nadania praw miejskich przez księcia Sambora II osadzie Tczew. W połowie XIII w. parafia tczewska była jedną z dwóch (obok lubiszewskiej) na terenie księstwa Sambora II. Przypuszcza się, że początkowo tczewskiemu kościołowi farnemu patronował Święty Mikołaj. W 1275 r. tczewska świątynia otrzymała patronat Świętego Krzyża. Najprawdopodobniej taka zmiana związana była z ofiarowaniem cząstki chrystusowego krzyża tczewskiej Farze. Ksiądz dr Stanisław Kujot twierdził, że relikwia ta była przechowywana w kościelnym skarbcu od czasów założenia świątyni lub od końca XV wieku. Badacz podkreślał, że tego typu relikwie należały do jednych z najcenniejszych. Według niego świadczy to o tym, że darczyńcą był któryś z książąt, ponieważ żadnego z mieszczan nie byłoby stać na taki podarunek. Najczęściej przyjmuje się, że to książę Sambor II przekazał tczewskiej Farze wspominaną relikwię. Ten z kolei mógł ją otrzymać od Krzyżaków, ponieważ byli oni w posiadaniu cząstki Krzyża Świętego, którą przechowywali w Elblągu. Tczewska relikwia Krzyża Świętego do dziś przechowywana jest w kościele farnym, w relikwiarzu pochodzącym z pocz. XV wieku. Ów krzyż relikwiarzowy wykonany około 1410 r. jest wybitnym dziełem gotyckiego złotnictwa pomorskiego, wykonany jest ze srebra złoconego o wysokości 86 cm, ramiona krzyża mają wymiary 41 cm x 42 cm, zaś podstawa w kształcie sześcioboku 35 cm x 28 cm. W stopie krzyża znajduje się okrągła przeszklona kapsuła (tzw. fenestrella), w której znajdują się dwie cząstki Krzyża Świętego. Gładka powierzchnia ramion krzyża ozdobiona jest drogimi kamieniami w oprawie z XVIII w. Niewątpliwie jest to obok rzeźby Pietà z pierwszej połowy XV w. znajdującej się obecnie w Kaplicy Świętych Niewiast jeden z najcenniejszych zabytków tczewskiej Fary.
Nie wiadomo kiedy dokładnie rozpoczęto budowę obecnej bryły świątyni. Najprawdopodobniej powstała ona na miejscu wcześniejszego drewnianego kościółka, który wymieniany był w 1226 r. Masywny kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego zbudowany jest z cegły, utrzymany w stylu gotyckim, często kojarzony jest z tzw. gotykiem nadwiślańskim lub pomorskim. Orientowana świątynia posiada wnętrze o trzech halowych nawach równej wysokości. Było to popularne założenie architektoniczne stosowane w obrębie dawnego archidiakonatu pomorskiego. W ocenie badaczy tczewska fara nawiązuje do innych kościołów, m.in. w Gdańsku i Toruniu. Najczęściej przyjmuje się, że najstarszą częścią świątyni jest wieża. Mają o tym świadczyć widoczne kamienie polne, które posłużyły do budowy fundamentów. Takie elementy jak grube mury i małe okienka, dowodzą o funkcji obronnej jaką w założeniu miała również spełniać ta część budowli. Do końca nie wiadomo, dlaczego wysoka na 30 metrów wieża została zwieńczona nadbudówką wykonaną z drewna. Ta część budowli na przestrzeni wieków była przyczyną licznych pożarów kościoła w przeszłości. Po największym pożarze tczewskiej Fary z 20.08.1982 r. drewniane wykończenie wieży zastąpiono cegłą w 1984 r. Niektórzy historycy wysuwają hipotezę że wieża tczewskiej Fary nigdy nie miała zwieńczenia murowanego (oczywiście, aż do 1984 r.). Tezę tą podtrzymywał również były proboszcz tczewskiej Fary, ksiądz prałat Robert Fabian Sawicki, który podczas głównej Mszy św. w dniu 20.08.1882 r. gdy poświęcał dwa nowe dzwony „Najświętszej Maryi Panny” (23 centnarowy) i „Św. Jan Chrzciciel” (56 centnarowy) powiedział : „Budowa wieży już od książąt pomorskich została rozpoczęta, ale przez Krzyżaków nie prowadzona dalej”. Budowa innych części kościoła przebiegła etapami. Badacze przypuszczają, że powstawały one oddzielnie, a dopiero potem je łączono. Kolejnym etapem prac budowlanych miało być pojawienie się prezbiterium. W ostatniej fazie budowlanej wzniesiono kaplice po stronie północnej. Tczewska Fara została rozbudowana w II poł. XIV wieku. Zakończenie budowy historycy datują na rok 1364 lub 1384. Niektórzy uważają, że nastąpiło to dopiero w 1400 r. Całe wnętrze świątyni posiada piękne sklepienia. W większości są one gwiaździste, za wyjątkiem czterech kaplic. W kaplicach Miłosierdzia Bożego, św. Jana Chrzciciela, Serca Pana Jezusa i Grobu Pańskiego zastosowano sklepienia krzyżowo-żebrowe.
Wszystkich, którzy chcieliby nawiedzić kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Tczewie w roku Jubileuszowym serdecznie zapraszam do Grodu Sambora II.